2 stycznia 2024 roku ruszyła realizacja projektu FunDive „Monitorowanie i mapowanie różnorodności grzybów na potrzeby ochrony przyrody” (https://fun-dive.eu/), współfinansowanego przez Biodiversa+ Partnership oraz Narodowe Centrum Nauki w ramach programu BiodivMon. Projekt jest realizowany oficjalnie przez konsorcjum 26 partnerów z 17 krajów. Koordynatorami polskiej części projektu jest Uniwersytet Warszawski oraz Polskie Towarzystwo Mykologiczne. Warto jednak zaznaczyć, że projekt jest otwarty i każdy mykolog może się włączyć w realizację różnych zadań, które mają zapewnione finansowanie. Głównym celem projektu jest wypracowanie wspólnych europejskich standardów monitoringowych i integracja danych o różnorodności biologicznej grzybów, co ma się przełożyć na objęcie grzybów lepszą ochroną. Ma on zostać osiągnięty dzięki realizacji pięciu przedstawionych poniżej pakietów zadań:
Pakiet 1. Taksonomia
Realizacja tego pakietu polega na zsekwencjonowaniu wybranych markerów molekularnych dla jak największej liczby okazów z materiałów typowych zdeponowanych w europejskich zielnikach. Wiadomo, że wiele z obecnie opisywanych gatunków nowych dla nauki reprezentuje gatunki wcześniej już opisane, ale nie mające swoich sekwencji referencyjnych w bankach genów. Uzyskanie takich sekwencji było kiedyś bardzo trudnym zadaniem. Współczesne metody sekwencjonowania nowej generacji umożliwiają uzyskanie sekwencji, których kiedyś uzyskać się nie dawało. Ta zmiana spowodowała, że wiele światowych zielników, m.in. Kew Gardens, od kilku lat z powodzeniem realizuje już projekty polegające na takim sekwencjonowaniu. Celem FunDive jest umożliwienie uzyskania sekwencji markerowych z okazów typowych grzybów zdeponowanych także we wszystkich polskich kolekcjach grzybowych. Technicznie realizację tego zadania koordynuje zespół holenderski z Naturalis Biodiversity Center. Sekwencjonowanie może się odbyć w Holandii, ale jeśli nie chcesz, aby cenne okazy opuściły mury zielnika, nasz zespół może przyjechać do Ciebie i przeprowadzić ekstrakcję DNA na miejscu. Wszystkie uzyskane dane zostaną przekazane kolekcjom oraz udostępnione w publicznych repozytoriach zgodnie ze standardami FAIR.
Jak możesz się włączyć? Jeśli jesteś kuratorem zielnika i w zarządzanej przez Ciebie kolekcji są okazy typowe, których wybrane markery molekularne chciałbyś zsekwencjonować, zgłoś się do Julii Pawłowskiej (julia.z.pawlowska@uw.pl), która pomoże Ci nawiązać kontakt z koordynatorem zadania.
Pakiet 2. Sztuczna Inteligencja (AI)
Realizacja tego pakietu polega na rozwijaniu i doskonaleniu narzędzi wykorzystujących sztuczną inteligencję (artificial inteligece – AI) do rozpoznawania grzybów.
Jak możesz się włączyć? Zachęcamy do zainstalowania i aktualizacji aplikacji PlutofGO (do pobrania za darmo w appstore: https://play.google.com/store/apps/details?id=com.plutof.go&hl=en_US), która dzięki projektowi od kilku tygodni ma już taką opcję.
Pakiet 3. Nauka obywatelska
Realizacja tego pakietu polega na zaangażowaniu jak najszerszej grupy osób w mapowanie rozmieszczenia grzybów w Europie oraz otwarciu dostępu do metod molekularnych dla wszystkich mykologów. Co roku, koordynatorzy projektu będą ogłaszać na stronie internetowej (https://fun-dive.eu/get-involved/) tzw. „kampanie”. Będą to listy gatunków i rodzajów grzybów, na których szczególnie nam w danym roku zależy. 5 sierpnia 2024 roku uruchomione zostaną kampanie poświęcone rodzajom Geastrum i Tulostoma. Wybór tych rodzajów jest podyktowany faktem, że obecnie ich status jest oceniany przez IUCN w ramach inicjatywy tworzenia europejskiej czerwonej listy grzybów. Warto jednak pamiętać, że w Polsce wiele gatunków w obrębie tych rodzajów jest objętych ochroną. Wystąpienia tych gatunków należy dokumentować jedynie fotograficznie.
Tak jak każdy gatunek ma swoje cechy zewnętrzne po których jest identyfikowany, tak również ma specyficzne sekwencje DNA, które są nazywane sekwencjami markerowymi, markerami molekularnymi czy barkodami. To ostatnie wyrażenie jest analogią do kodów kreskowych na produktach, po których system obsługujący kasy bezbłędnie rozpoznaje towar. Grzyb, którego marker molekularny jest poznany, jest precyzyjnie zidentyfikowany, również wtedy gdy na skutek przechowywania straci swoje cechy charakterystyczne (np. barwę, zapach, zmieni wielkość lub kolor). W ramach projektu zamierzamy uzyskać sekwencje molekularne dla większości zgłoszonych i zebranych okazów tych gatunków.
Podobnie, we wszystkich kolejnych kampaniach będziemy się skupiać na uzyskiwaniu sekwencji markerowych dla wszystkich zebranych okazów. Każdy zarejestrowany i zgłoszony do projektu okaz będzie można obserwować na naszej stronie internetowej: https://fun-dive.eu/dataportal/. Tam też udostępnione będą sekwencje wybranych markerów molekularnych, tak żeby każda osoba, która dołączy do projektu mogła sama korzystać i analizować sekwencje ze swojego okazu. Wszystkie uzyskane w ramach projektu sekwencje zostaną także udostępnione w publicznych repozytoriach (GBIF, ENA) na zasadach FAIR. Wszystkie osoby, które dostarczą danych w ramach kolejnych kampanii będą współautorami publikacji prezentujących te dane.
Jak możesz się włączyć? Śledź informacje na stronie https://fun-dive.eu/get-involved/. Dołącz do projektu „Citizens for FunDive” w aplikacji PlutofGO i zapraszamy do ruszania w teren. Jeśli posiadasz większą kolekcję okazów z rodzaju, który nas interesuje zapraszamy do kontaktu z Julią Pawłowską (julia.z.pawlowska@uw.edu.pl). Jeśli chciałbyś, aby Twoja organizacja dołączyła do projektu FunDive jako „collaborating partner”, także zapraszamy do kontaktu.
Pakiet 4. Środowiskowe DNA
Celem tego pakietu jest pobranie prób i zsekwencjonowanie środowiskowego DNA z lasów sosnowych w całej Europie w wystandaryzowany sposób. Chcemy porównać, czy metody monitoringu oparte o metody molekularne są skuteczniejsze, niż klasyczne inwentaryzacje mykologiczne, zwłaszcza jeśli chodzi o ich skuteczność w wykrywaniu gatunków rzadkich i chronionych.
Jak możesz się włączyć? Jeśli znasz w swojej okolicy szczególnie atrakcyjne i cenne przyrodniczo lasy sosnowe, albo chciałbyś wziąć udział w pobieraniu prób w terenie, zapraszamy do kontaktu.
Pakiet 5. Analiza danych
Realizacja tego pakietu polega na metaanalizie dużych zestawów danych, w celu zrozumienia trendów i czynników wpływających na obecne rozmieszczenie gatunków grzybów. Ten pakiet zadań jest koordynowany przez analityków z uniwersytetu w Bayreuth.
Jak możesz się włączyć? Jeśli jesteś analitykiem danych, chcących zająć się badaniem grzybów, zapraszamy do kontaktu.
Pierwsze aktywności w ramach projektu będą uruchomione już w tym roku. Zachęcamy do dołączenia do nas. Łącząc nasze siły możemy lepiej poznać świat grzybów! Jeśli macie Państwo jakiekolwiek sugestie lub pytania związane z projektem, zapraszamy do kontaktu z Julią Pawłowską (julia.z.pawlowska@uw.edu.pl).
